Niegodność dziedziczenia – zmiany od listopada 2023 r.

Niegodność dziedziczenia to jedna z instytucji prawa spadkowego określona w Kodeksie cywilnym.
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

15 listopada wejdą w życie przepisy nowelizacji Kodeksu cywilnego, które dodają dwie nowe przesłanki niegodności dziedziczenia w postaci:

• uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy;
• uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka (art. 928 k.c.).

Zmiany te mają umożliwić pozostałym spadkobiercom sprzeciwienie się sytuacji, gdy korzyści ze spadku uzyskałaby osoba niewykonująca obowiązków wynikających z przepisów prawa rodzinnego w stosunku do spadkodawcy.
„Powszechnie nieakceptowane są zdarzenia, w następstwie których majątek spadkodawcy otrzymuje osoba, która swoim karygodnym, często nacechowanym złą wolą, zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych.” – wskazano w uzasadnieniu do nowelizacji na etapie jej projektowania.
Warto podkreślić, iż nowa przesłanka, polegająca na uporczywym uchylaniu się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego dotyczy tych przypadków, gdy obowiązek ten jest określony co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową.
Z kolei druga z tych przesłanek odnosi się do pojęcia „pieczy” nad osobą. „Wskazany katalog sytuacji, w których na spadkobiercy spoczywa obowiązek pieczy nad spadkodawcą został zaproponowany w sposób otwarty, przez użycie zwrotu „w szczególności”, jako wstępu do wyliczenia, umożliwiając sądowi in casu ocenę dbałości spadkobiercy o spadkodawcę, przede wszystkim w odniesieniu do osób niespokrewnionych (np. częste przypadki powoływania do dziedziczenia faktycznych opiekunów).” – uzasadnia resort sprawiedliwości. Co istotne, uchylanie się do wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą powinno być uporczywe.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2023 r., poz. 1610)